KUHA, NAKUNAN, KUHILA: LARAWAN NG MGA BIKTIMA NG IMPERYALISMO
(Ilang Huling Kuro-kuro Hinggil sa Problematik ng Potograpiya)
--ni E. SAN JUAN, Jr.
Ito ang pangwakas na obserbasyon ko hinggil sa gamit at bisa
ng kamera. Tinalakay ng mga naunang artikulo ang luwag o kipot ng
espasyong inilalaan ng bawat foto, ang posibleng subersibong
artikulasyon nito lampas sa pormalistiko-estetikong pamantayan, ang
dominasyon ng komodipikadong imahen at hulagway sa kapitalismong global
na kinabibilangan natin, at kung ano ang dapat isakatuparan, hugot sa
implikasyon ng aparatong ideolohikal na ito at mga institusyong nakaugat
sa daloy ng kasaysayan. Sa madaling sabi, magkatambal ang usaping
teoretikal (argumento sa diskurso) at praktikal (aktibong
interpretasyon, kolektibong agenda).
Paghuli sa Modernidad
"Pagkakita, dagling paniwala." Buhat nang maibento ni Fox Talbot ang
kamera noong 1839, naipalagay na ang mga kapaligirang nakuha nito ay
tuwirang tumutukoy sa realidad. Hinuha na ang foto ay tahasang
testimonyo ng katotohanan. Naging mabisang kasangkapan ang kamera sa
propaganda nang matuklasan na ang teknolohiya para sa murang
reproduksion ng negatibo. Bukod sa medya klase o petiburgesya, kapwa
negosyo at gobyerno ang masugid na tumangkilik dito. Hindi na ito sining
kundi publikong kagamitan at komoditi, bukas sa instrumentalisyon
ninuman, laluna yaong may salapi/pag-aari. Pwede nang ipagbili ang
nakunan at makukunan.
Gayunpaman, nagkaroon ng demokratikong aplikasyon ito tulad sa
praktika ng pagkuha ng kapaligiran nina Dorothea Lange, Paul Strand,
Walker Evans, at iba pa. Sa isang panig, nabihag ang karanasan, naangkin
ng kamalayan ang danas sa repleks ng modernong sensibilidad. Sa
kabilang panig, naisudlong ang sarili/ego, mas tumpak: ilusyon ng
kasarinlan o pamumukod, sa gahum (egemonya) ng ideolohiya't politikang
burges na kumukubabaw sa lahat.
Di nagtagal, ang lohika ng kaunlarang materyal ang umiral at
nasunod. Ang pagkamakatotohanan ng foto, o pagkukunwari nito, ay naging
kasangkapan ng komersiyo (advertisement) at gobyerno (propaganda at
surveillance). Upang manipulahin ang kaisipan, atitudo o saloobin ng
madla, pinili ng negosyante at burokrata ang imahe at kakintalang
makapupukaw sa damdamin at makahihikayat sa isang tiyak na direksiyon.
Naitampok ng mga larawan sa midya ang digmaan sa Crimea sa mga kuha ni
Roger Fenton noong 1855, at ang Giyera Sibil sa Estados Unidos sa foto
ni Matthew Brady. Naging tanyag si Robert Capa sa "war reportage,"
sumunod sina Margaret Bourke-White, Carl Mydans, Gordon Parks, Larry
Burrows, W. Eugene Smith, atbp. Nailatag ang kumbensyon ng pagpapakita
ng tanawin sa digmaan: dapat malapit ang kamera sa sabjek, itim at
puting film ang hirang, may lalim ang focus, atbp. Samakatwid, hindi
natural ang nasa foto, inayos at inareglo iyan ayon sa hangarin,
layunin, lunggati, o kadahilanang iba sa paksa ng foto (National
Geographic 2009).
Ating idiin muli ang prinsipyo ng sintomatikong panunuri rito tutok
sa paniniwala na makatotohanan ang mga riyalistikong potograpiya ng
digmaan o mismong foto ng ordinaryong sitwasyon. Walang niyutral na
likha sa lipunan. Ang kamera ay isang teknolohiyang inuugitan o
pinangangasiwaan ng grupong gumagamit dito. Ang produksiyon ng foto at
pagpapakahulugan dito ay ginagabayan ng mga kodigong base sa ideolohiya
ng mga makapangyarihan sa lipunan--ang tendensiyang salungat ay
nakapaloob doon. Diyalektikal ang pagbubuklod at paghihimay ng mga salik
sa foto. Isang teatro o tanghalan ang anumang artipak sa pagbuo ng
pansamantalang gahum ng naghaharing uri.
Ang foto ay lunan kung saan maraming kodigo ang nakasangkot, inaayos
ang lugar kung saan ang tumitingin ay nagiging sabjek ng ideolohiyang
naghahari at pinasusunod sa normal na kalagayan, na isang pakana,
lalang, daya, linlang. Sa lipunang hati sa magkakatunggaling uri, ang
humuhulma't humuhubog sa artifak ng foto ay ang dominanteng ideolohiya
ng naghahari uri, ang gahum ng nagmamay-ari, bagamat maaring gamitin
(depende sa partikular na sirkunstansya) ang foto sa pagbubunyag sa
katotohanang nakakubli sa kunwaring normal o tanggap na kalagayan
(Nichols 1981). Sinikap usisain ang iskema ng ganitong pagtingin sa foto
sa akdang ito.
Multo ni Goya, Damay ng Guernica
Narito ang isang ispesimen ng maraming foto ng mga nasawing Filipino
sa labanan sa Luzon noong Digmaang Filipino-Amerikano (1899-1913):
Kumpara sa 1896 himagsikan, mas malawak ang pagbabalita dito sa
internasyonal mass midya sanhi sa pagsibol ng "yellow journalism."
Narito ang impresyon ng mga bangkay ng mga sundalong napatay sa hinukay
na kuta o "trenches" na ginamit sa klasikong komprontasyon ng mga tropa,
bago pa ipinasya ng rebolusyonaryong liderato na palitan iyon ng
gerilyang taktika. Walang Amerikanong nakapaloob sa kuwadro, nakasentro
sa nakapilang bangkay na tila simula ng mahabang burol, ayon sa
normalisadong perspektibang hango pa sa humanistikong Renaissance.
Ang dinamikong Interpretant ni Peirce ay tiniyak na sa ipinasiyang
balangkas ng anino't dilim sa foto. Kaya lumalabas na pangkaraniwan ang
realidad sa litrato at kontrolado ng tumitingin, subalit alam natin na
ang regulasyon ng kwadro at pagposisyon ng punto-de-vista ay sinadya ng
kumbensyon ng potograpiya (Burgin 1982). Walang dapat ikabahala, ganyak
ng foto, ordinaryo lang ito sa giyera. nasilo tayo sa itinalagang
disenyo ng trintsera, ang hukay na kinaburulan ng mga biktima ng kung
anong kalamidad, himatong dito.
Kaiba sa foto ng Jolo masaker, hindi ito nakaantig ng reklamo dahil
walang kasamang babae o batang patay, bukod sa tila pangkaraniwang tagpo
na ito, manhid o sawa na ang awdiyens sa ganitong ispektakulo. Ito nga
ang tadhana ng potograpiya sa kamay ng negosyante at burokrasya. Ang
realidad ay sumabog, hiwa-hiwalay ang bahagi nito, bawat sandaling
nakintal ay walang kinalaman sa iba, naging mahiwaga o misteryosong
bakas ng tao o pangyayari. Ngunit ano ang kahulugan nito, ano ang
katuturan nito? Bakit tayo mag-aabala rito? Ano ang kinalaman nito sa
ating araw-araw na pangangailangan, o sa sumasaklaw na krisis ng
pangkabuhayan?
Sumunod ang malawak at maraming kuha ng mga eksena sa Una at
Pangalawang Digmaang Pandaigdig, laluna ng paysahe ng katayan sa
Biyetnam. Sa kalaunan, ang kilabot ng malupit na kapinsalaan sa kapwa
sundalo at sibilyan ang nakayanig sa konsiyensiya at umantig sa maraming
taong tumutol sa karahasan ng imperyalistang pagbobomba't pagpatay sa
mga sibilyan. Hindi nakapanatag ang epekto ng kamera, tila ang sindak ng
dugong umaapaw ay nakasupil sa disiplina ng tradisyonal na kumbensyon.
Tulad ng nangyari sa mga foto sa Abu Ghraib sa Iraq, ang foto ng MyLai
masaker ay ginamit sa pagsasakdal kina presidente Nixon at mga heneral
bilang "War Criminals" nina Bertrand Russell, Jean-Paul Sartre, atbp sa
People's Tribunal. Kakatwa, di nagamit ang Mendiola Masaker upang
isakdal ang mga kriminal na alipuris ni Cory Aquino noong panahon ng
"Total War" niya laban sa pwersang makamasa.
Huramentadong Misyonaryo?
Katulad ng nangyari sa Biyetnam, ang Digmaang Filipino-Amerika ay
mabagsik din--unang pagsasanay ng U.S. genocide na inihasik sa Biyetnam.
Kalkula ng mga istoryador na 1.4 milyong Filipino ang nasawi. Sa parte
ng mga Moro, humigit-kumulang sa 100,000 ang namatay. Mahigit isandaang
himagsik na ang nailunsad ng Bangsamoro buhat ng sakupin ng Estados
Unidos ang kanilang teritoryo. Di na kailangang ulitin dito na hindi
sila nasugpo ng imperyong Espana o ng Amerika. Maraming rebelyon at
sari-saring pag-aalsa ang naganap mula pa noong 1903 hanggang ngayon
(Abreu 2008).
Labas sa normatibong istandard pangmoral ng Kanluran ang mga
katutubo. Katibayan na tiwalag ang sambayanang Muslim sa Espanya ay ang
nangyaring pagbibilad sa ilang "ispesimen" ng barbarong infieles sa
Parque del Retiro, Madrid, noong 1887. Sumunod ang pag-eksibit sa ilang
piling halimbawa sa Louisiana Purchase Exposition sa Estados Unidos
noong 1904.
Ngunit sa harap ng nagbabantay na madlang mulat sa Europa at Asya,
kailangan pa ang paliwanag. Nagtangka si David Barrows, Amerikanong puno
ng Bureau of Non-Christian Tribes, na siyasatin ang "Moro Problem,"
Sinisi niya si Heneral Wood sa hindi paggalang sa tradisyonal na
awtoridad ng mga sultan at datu. Kaya maraming Morong namatay. Sayang.
Tulad ng ibang imperyalista, ipinalagay niyang pantay ang dalawang
magkalaban, magkatimbang daw--isang balighong premise: "There was little
understanding on both sides...While the losses from these wars were
severe among the Moros and resulted in the death of their most turbulent
leaders and fighting men, the resisting spirit of the race was
unbroken" (Tan 2002, 176). Baka ito rin ang nasa isip ni presidente
Aquino nang madinig ang balitang maraming Morong ang napuksa ng tropa ng
Malaysia.
Lumipat tayo sa kasalukuyang gulo. Bagamat di na maikakaila ang
katuwiran ng pakikibaka para sa kasarinlan ng Bangsamoro--patunay ang
kasunduan ng Moro National Liberation Front at gobyerno noong 1996,
bukod sa kasalukuyang usapan ng Moro Islamic Liberation Front (MILF) at
gobyerno--kargada pa rin ng mayoryang Kristyano ang prehuwisyo laban sa
mga kabayayang Muslim. Patotoo iyon nang tumutol ang marami sa
"Memorandum of Agreement" ng MILF at dating president Arroyo noong 2008.
Sa gitna ng walang pagpapahalaga ng madla sa di masusukat na
kontribusyon ng Bangsamoro sa kabihasnang Filipino (ayaw nga ng ilang
Muslim ang kategoryang "Filipino"), pumutok ang alitan sa Sabah.
Ebidensiyang Naghahanap ng Krimen
Kamakailan, lumantad na naman ang instrumentalisadong bisa ng
kamera sa midya nitong Marso 2013. Pagkatapos ng ilang sagupaan ng mga
kawal ni Sultan Jamalul Kiram III at sundalong Malaysian sa Lahad Datu,
Sabah, malimit ipakita ng Defense Ministeer Zaid Hamidi ng Malaysia ang
litrato ng mga napatay na Moro (Reuters, 6 Marso 2013). May isang kuha
ng 13 bangkay na patunay, ayon kay Ismail Omar, hepe ng pulis, na hindi
makaliligtas ang mga alagad ni Sultan Kiram. Pananakot ang gamit sa
foto. Lumilitaw ang patotoo sa proposisyong naihain: ang Interpretant
na tagapamagitan sa balita at kamalayan ng publiko ay hindi salamin o
representasyon ng nangyayari. Iyon ay pagsasalin at pagsasakonteksto ng
imahen sa diskursong pampulitika at institusyong kaakibat nito.
Samakatwid, ang foto at caption ay niyari, ginawa, ng gumagamit doon,
bagamat may obhetibong referens iyon. Hindi lahat ay relatibo sa
paningin ninuman.
Ang teritoryo ng Sabah ay pag-aari ng mga Sultan ng Sulu at
Tawi-tawi na ipinaalkila sa isang kompanya ng Inglatera noong 1870. Wala
nang pagtatalo rito. Nang humiwalay ang Malaysia sa Inglatera noong
1963, inangkin ng Malaysia ang pag-aari ng Sultan, samantalang patuloy
ang pagbabayad di umano ng token na buwis. Samakatwid, ipinakita lamang
ng Sultan na may karapatan silang dumalaw doon sa kanilang
lupain--lamang, ipinagpaliban ang diplomatikang protokol. Sa gitna ng
napipintong kasunduan ng MILF at gobyerno, na di kasali ang Sultan,
minarapat ng Sultan na ipagunita sa administrasyon ni Aquino na sila ay
may papel na dapat gampanan sa paglutas ng problema ng lahat ng Moro sa
katimugan. Binalewala ito ng maraming komentaristang nakasubsob sa
status quo.
Alam ng lahat na walang malasakit ang gobyerno. Kahit
lampas na sa 61 Filipinong mamayan ang napuksa, patuloy ang paggiit ni
Aquino na sumuko na ang mga kawal ng Sultan. Ipaliban na ang isyu ng
Sabah. Walang kuwenta ang mga litrato o balita sa TV at Internet ng mga
Filipinong nasawi. Sa tingin ng administrasyon, sila ang may kasalanan.
Walang pananagutan ang gobyerno.
Hanggang ngayon, batay sa huling komunikasyon, walang Filipinong
reporter ang nakakuha ng foto ng sagupaan o paghuli't pagkulong sa mga
sibilyang Filipinong naninirahan sa Sabah.
Saan Isisingit ang Kaluluwa?
Marahil ganoon din ang trato sa mga biktima ng pananakop ng Estados
Unidos sa mga tahanan ng Moro noong unang dekada ng nakaraang siglo.
Maraming okasyon at pamamaraan ang ginawang pagtatanggol ng Bangsamoro
laban sa Yangki interbensiyon (San Juan 2007).
Dalawang engkuwentro ang nagkaroon ng katakut-takot na biktimang
Moro, sampu ng maraming babae at kabataan. Isa, noong Marso 5-6, 1906 sa
Bud Dajo, hilagang Jolo, Sulu, mahigit 600 Moro ang pinaslang ng tropa
ni Heneral Leonard Wood (Tan 2002, 176). Bakit nagkaganoon? Dahilan niya
sa Washington: "A considerable number of women and children were
killed in the fight" [because Moro women] wore trousers and were dressed
and armed much like the men and charged with them [while children] had
been used by the men as shields" (sinipi sa Kramer 2006, 220). Sa
kagitingan ng mga mamatay-tao, pinarangalan sila ni Presidente Theodore
Roosevelt sa kanilang pagtaas sa "honor of the American flag." Sa
ganitong interpretant, kinailangan ng 600-1000 bangkay ng Moro upang
itindig ang dangal ng bandilang Amerikano.
Nakasalig ang lohika ng imperyalismo sa dahas, hindi sa batas o
katuwiran, sa ultimong analisis. Pero ang dahas ay hindi gahum o
awtoridad moral/etikal ng mananakop. Upang mapakinabangan ang
lakas-paggawa ng mga sinakop--saan manggagaling ang tubo?-- kailangang
makontrol ang diwa't damdamin ng mga nasukol sa paraan ng edukasyon,
paghubog sa diwa't damdamin. Hindi lubusang binalak ng imperyalismo ang
lubusang kumbersyon ng Muslim sa Kristyanidad kung sang-ayon naman sa
pag-iral ng "malayang pamilihan" at pagbebenta-pamimili ng
lakas-paggawa. Pinakaimportante ang tubo/profit at pananaig ng
sibilisasyong Euro-Amerikano.
Gayunpaman, pinawalang-halaga ng Amerika ang Bates Treaty na
nilagdaan nila at ng Sultan noong Agosto 20, 1899, na tumanggap lamang
sa nakaungos na lakas militar ng dayuhan habang idiniin ang soberanya ng
Sultan sa pamumuhay sa kapuluan ng Sulu at Tawi-tawi. Sa patatanggol ng
kanilang karapatan sa Bud Bagsak, Sulu, noong Hunyo 11, 1913, 8,000
hanggang 10,000 Moro, pati mga babae't bata, ang nasawi sa modernisadong
logistics ni Heneral John Pershing (Tan 2002, 177). Walang awa ang mga
kanyon at riple ng demokratikong misyunero.
Ang pagtrato sa mga Moro, ayon kay Thomas McKenna, ay magkahalong
"paternalism" at "brutal pacification operations" (1998, 88).
Paternalismo, dahil hindi Kristyano at walang kabihasnan; ngunit dahil
din sa kanilang mabangis at makahayop na karakter, kailangan ang
pagpataw ng walang pakundangang dahas. Amok at huramentado ang
istereotipikal na imahen ng Moro. Sa balita ng walang habas na pagkitil
sa mga inosenteng kabataan, na pinamunuan ng doktor na si Leonard
Wood--ang propesyon niya bilang sundalo ay pumatay, naglahad ng mahayap
na batikos ang bantog na awtor, si Mark Twain. Dahil 15 Amerikanong
lamang ang nasawi at 600 kaaway (bata, babae, lalaking Moro) ang
napuksa, sarkastikong puri niya: "This is incomparably the greatest
victory that was ever achieved by the Christian soldiers of the United
States" (1992, 172). Dapat basahin ng lahat ang komentaryo ni Twain na
isinulat noong Marso 12 at 14, 1906, tatlong araw pagkaraan ng masaker.
Sa isang pahayagan, ang Johnstown Weekly Democrat (Enero 25,
1907), lumabas ang isang foto ng resulta ng labanan. Hindi binanggit ang
kumuha, ngunit naisama ang print sa libro ni Oswald Garrison Villard,
Fighting Years: Memoirs of a Liberal Editor, na limbag ng Harcourt
Brace, New York, noong 1939. Panahon iyon ng pakikibaka ng mga unyon
laban sa dekadenteng kapitalismo at sa pasismo, na laganap sa Alemanya,
Italya at Espanya. Panahon din ng pagsibol ng pakikibaka ng mga
Aprikano-Amerikano at trabahador sa pabrika't agrikulturang negosyo.
Nang sumabog ang digmaan noong 1899 sa Pilipinas, maraming tumutol
sa agresyon ng Amerika. Umaalingawngaw ang sumbat ni Moorfield Storey,
presidente ng Anti-Imperialist League, nakapaloob sa kanyang akda, The
Moro Massacre, Boston, 1906: "The spirit which slaughters brown men in
Jolo is the spirit which lynches black men in the south" (sinipi sa
Twain 1992, 168). Pambihira ang mga kuha ng barbarismo noon sa Mindanao
at Sulu. Marahil hindi nakalagpas sa sensura ng militar. Narito ang
natatanging foto ng masaker, inilathala sampung buwang matapos ang
pangyayari :
[
Paano nayari ang Interpretant? Walang klasikong perspektiba rito;
ngunit ang anggulo ng kamera at hilera ng mga sundalo ang nagbigay ng
kaunting lalim sa eksena. Pantay ang mata natin sa mga katawan ng
sundalo, hindi sa mga bangkay. Mapapansin na may dalawang sundalong
nakapamaywang, kampante sa pananagumpay ; ang ilan ay tila nakaluhod,
ang iba'y matamang nagmamasid o nanonood sa ispektakulo ng mga labi, na
nakabunton sa kanilang harap o tabi. Walang sinumang may luha sa mata, o
may anyong nakikiramay--isang tableau kumakatawan sa gawing
pagmamatyag, repleksiyon ng kanlurang istandard ng tanggap na
pakikipagkapwang pagkilos.
Walang pasubali, inayos ang foto upang magmukhang natural. "Business
as usual." May kalabuan ang litrato. Tila kung anong dumi o yagit o
sukal ang nasa harap nila: mga patong-patong na bangkay, nakatihaya o
nakahandusay-- hindi matiyak kung babae o lalaki o bata ang ilang
bangkay, tabi-tabi. May dalawa yatang nakanganga--ano kayang hibik o
taghoy o sigaw ang huling nakatakas doon?
Bagamat katibayan ito ng matagumpay na lakas ng Amerika, nakapukaw
ito sa madla upang ireklamo ang walang awang pagpatay sa mga taong
ipinangako ni William McKinley na gagawing Kristyano sa paraang
"Benevolent Assimilation." Ang kodigo ng kumbensyonal na war reportage
ay hindi nakapigil sa silakbo ng galit o balisa sa mga nakasulyap sa
litrato. Kaipala, ang Kanlurang budhi ay naitindig muli upang
magpatuloy sa tutelage ng mga katutubong nakatira sa gubat at bundok.
Mabisang lehitimasyon ng kolonisasyon ng kapuluan, bukod sa bilihan ng
Espanya at Estados Unidos sa Treaty of Paris 1898, etsa-pwera ang
mahigit sampung milyong Filipino.
Salamangka ng Penomena
Paano tayo makatutugon sa pagbabantay at paniniktik ng
mapagsamantala? Mungkahi ni John Berger (2001) na buhayin muli natin
ang gunita, ang kolektibong memorya. Hindi natin mauunawaan ang mga
fotong nasulyapan kung hindi ilalakip sa konteks ang mga iyon, sa gitna
ng isang naratibo o kasaysayang kasangkot tayo. Ang foto sa
kapitalismong sosyedad ay naging ispektakulong binibili, winarak sa
kabuuang daloy ng karanasan, kaya walang kahapon o hinaharap--walang
kahulugan o halagang makikilala at mapagbabatayan ng isang hatol, taya,
kilates, pagpapasiyang etikal at moral batay sa mapagpalayang dunong at
pakikiramay.
Ang lohika ng huling Interpretant, sa semiotika ni Peirce, ay ugali o
asal na makatwiran at siyentipiko. Huwag nating kalimutan na walang
hilaw na datos o penomena na basehan ng kaalaman, kontra sa turo ng
empirisismong positibismo. Bawat persepsiyon ay hatol, bunga ng proseso
ng diskriminasyon sa kamalayan. Taglay ng bawat persepsiyon ang
husgang dalumat, kuyom ang etikal/moral na pulso ng buong pagkatao, na
nakasalang naman sa kinagisnang sosyedad. Ang indibidwalidad (aral mula
sa "Theses on Feuerbach") ay katumbas ng totalidad ng relasyong
panlipunan. Gayundin ang persepsiyon.
Tumbalik ang akala sa burgesyang pananaw, kaya pira-piraso o
"fragmented" ang danas. Bawat foto ay nag-iisang pulo o isla, walang
kaugnayan sa isa't isa. Malalim at malubhang alyenasyon ang resulta, na
pangkalahatang katangian/salot ng lahat ng bayan/bansa ngayon (liban na
sa aborihinal na tribung di pa nadadalaw ni Col. Sanders o ni Ronald
McDonald). Upang mailigtas ang katotohanan ng foto, dapat buksan ang
mga landas na magsusudlong dito sa lipunan, politika, ekonomya, kultura,
at iba't ibang praktika sa buhay. Kailangang dulutan ng kasaysayan ang
imahen o kakintalan sa potograpiya, ng panahong nakalipas at panahong
darating upang makalikha ng panibago't naiibang kinabukasan. Dapat
isingit ang retrato/foto sa naratibo ng pagsulong ng makauring lipunan
upang matamo ang kolektibong adhikain: isang mapagpalaya't matulunging
pamumuhay sang-ayon sa batas ng kalikasan.
Narito ang isang eksperiment na dapat nating subukin.
Naimungkahi ni Rosalind Krauss (1993), batay sa repleksiyon ni Walter
Benjamin, na ungkatin natin ang "optical unconscious" sa ilalim o likod
ng foto. Susog ni Krauss na pwedeng makaigpaw sa kumbensyong biswal
sapagkat (kung tutuusin) hindi makapangyarihan ang kamera o bisyon dahil
hindi ito katugma ng buong pagkatao, ng katuwiran at kolektibong
relasyon na bukal ng identidad ng bawat tao. Hanapin natin, sa gayon,
ang "optical unconscious" sa artikulasyon ng icon, indeks at simbolo sa
tekstura at istruktura ng larawang nakatambad:
Sa tulak ng mapangahas na hamong ito, paano natin kaya masasagip ang
halaga o kabuluhan ng litratong ito sa pamamagitan ng "optical
unconscious"? Nasaan ang posisyon ng nanunood at mambabasa? Sino ang
biktima, si Carlito Dimahilig, ang salarin sa itinanghal na palabas rito
(tahasang madayang laro o panlilinlang ito) o ang madlang nabighani't
nagayuma sa ritwal ng ispektakulo? Subaybayan ang pelikula ng insidente,
isang di-kusang "performance art," sa YOUTUBE na humantong sa foto ng
"eskrimador" na nagtangkang kumitil sa Pangunang Ginang? Dama ng lahat
na di lang kailangan ang rason sa batas militar, kailangan din ang
simpatiya para sa "Iron Butterfly" at sa pamlyang Marcos.
Galing ang foto sa isang kliping mula sa isang pahayagan (di pa
matiyak) na petsang Disyembre 7, 1972. Close-up, matingkad ang duguang
mukhang pinagbabaril, nakatampok ang binulatlat na damit ng napatay na
wala pang identipikasyon sa balita, liban na sa detalyeng 27 taong
gulang, 5 talampakan, 2 pulgada. Mayroon bang lugar sa loob ng foto ang
nagmamasid? Walang dignidad dito, mga sapatos ng seguridad ang
nakapaligid sa bangkay. Kailan nangyari ito? Tumpak ang sabi ni Susan
Sontag, malaganap ang nagawang "corruption of sight" (sinipi ni Richard
2010, 34) sa paggamit ng kamera, kung hindi natin iwawasto at
pangangalagaan ang bisa nito bilang sandata sa tunggalian ng mga uri't
sektor ng lipunan.
Naganap ang tangkang pagpatay/panlilinlang noong Disyembre 1972,
unang taon ng madugong epoka ng batas-militar ng diktaduryang Marcos,
suportado ng gobyernong Amerikano. Nasaksihan sa kalaunan ang
di-matingakalang masaker, tortyur, panggahasa sa di mabilang na babaeng
dinakip, at walang habas na pagyurak ng karapatang pantao ng libulibong
mamamayan. Karumal-dumal na yugto sa ating kasaysayan, na nagpapatuloy
pa hanggang ngayon. Sa kolektibong amnesya, at sa paghahari ng
dinastiyang Marcos hanggang ngayon, malaki ang responsibilidad ng mga
nag-iisip na mamamayan na buhayin si Carlito Dimahilig, kasabay ng mga
minasaker sa Mendiola, Luisita Hacienda, maraming kampo militar, atpb.,
at isingit ang kakintalang ito sa makatas at maigting na naratibo ng
pakikibaka ng buong sambayanan laban sa uring nambubusabos at mapanupil.
Saliksikin at Bistayin
Di maikakailang pang-ideolohikang larangan ang potograpiya kung saan
nagtatagisan ang mga kontradiksyong nakasalang sa krisis ng
neokolonyang orden. Sa posmodernistang pagtanaw, walang patid ang
gawaing dikonstraksiyon ng diskurso hanggang kasukdulang magting fetish
ang proseso ng demistipikasyon. Para ke? Pedagohiya ba ito ng
akademikong eksperto para sa sariling kapakanan o ng alyenadong
institusyon?
Paano na ang inaasam nating pagkakawing ng teorya at praktika?
Bagamat anti-tradisyonal ang ambag nina Patrick Flores at Cecelia Sta.
Maria De La Paz sa kanilang makabagong Sining at Lipunan, madali't
laging nahahalaw at nakakasangkapan ng mapanilang poder ang
tekstuwalistikong interpretasyong walang tiyak na paroroonan. Mimicry ba
ito ng anarkistang kaayusan? Nasambit nga ng ilang kasapi sa OCCUPY
Movement dito sa New York: "Ano ang naisakatuparan nina Derrida,
Foucault, Lyotard, Deleuze, Adorno, Zizek, Negri at iba pang
pantas-awtoridad upang pigilin ang malupit na panlulupig na ginawa't
ginagawa ng Europa/NATO, Estados Unidos, Hapon, at korporasyong global
sa iba't ibang lupalop ng daigdig?"
Gayundin ang maitatanong tungkol kina Berger, Sontag, at iba pang
progresibong intelektwal. Pagkatapos idekonstrak paulit-ulit sina
Amorsolo at ibang kanonikal na artipak/sining, ano ang napala ng
kilusang nagdedemanda ng hustisya para kina Burgos, Cadapan, Empeno, at
marami pang biktima ng teroristang palisi ng gobyerno kasabwat ng
dayuhang pwersa, mula pa kina Marcos at Cory Aquino hanggang ngayon?
Nakatulong ba itong poskolonyal dikonstrasyon sa mga pinahirapa't
ibinilanggong OFW sa Saudi at iba pang bansa kung saan mahigit 10
milyong Pinay/Pinoy ay tumungo upang takasan ang gutom at padaralita sa
"lupang tinubuan"?
Oo nga't kalabisan nang asahan sa mga akademiko't tradisyonal na
iskolar ang gawang magdulot di lamang ng radikal na interpretasyon kundi
kongkretong hakbang sa kilusang mapagpalaya. Baka mapahamak lamang tayo
kung lumulutang sa alapaap ang ihahandog. May paghahati sa gawain, wika
nga, at iba't ibang kakayahan at kapasidad ang di tuwirang kasangkot sa
barikada. Mas masahol pang problema ang dapat atupagin. Hindi pa rin
mabuting naisasaloob ng mayorya ang tiyak na banghay at sustansiya ng
lipunang nais nating ipalit sa bulok na sistema. Bukod sa tutol pa sa
sosyalismo o demokrasyang pambansa, karamihan ay tagasunod pa rin sa
panuto't programa ng indibidwalismo't mapagsariling kompitensiya sa
ilalim ng oligarko't patriyarkong pamahalaan/disiplina.
Gayunpaman, bawat oposisyonal na hakbang pangreporma, gaano man
kabaliwag (pwedeng magdebate rito), ay may kontribusyon sa
pangkahalahatang pagsulong. (Mabuting may gulo/gusot, kundi'y tulog
lahat.) Bawat isa'y may maitutulong sa pagpupunyagi ng Nagkakaisang
Hanay na maiugnay ang teorya at praktika ng kritika sa daloy ng
kolektibong pagsisikap. Kung gayon, magkatuwang na palayain ang realidad
na nakukulong sa litrato! Pakawalan ang imaheng nabihag ng tusong
kamera! Tulad ng dalawang fotong nauna, matutuklasan na nasa sa ating
matalas na pagsipat, masinop na pagsusuri at maingat na pagkilates ng
saysay at kabuluhan nito, batay sa ating magkakabuklod na gunita,
pangarap at pag-asa, ang makatuturang destinasyon ng artipak na ito
sampu ng lahat ng mahuhugot sa teknolohiya ng potograpiya. Halina't
dulutan natin ng karampatang sikhay at dunong ang pag-aaral na ito upang
matubos ang napapagmasdang masalimuot at masaganang kapaligiran ng
ating mundo--sagisag ng maluwalhating kinabukasang ating
ipinaglalaban--na naitala ng kahima-himalang galaw ng kamera.
MGA SANGGUNIAN
Abreu, Lualhati. "Colonialism and Resistance: A Historical
Perspective." Nasa sa The Moro Reader, ed. Bobby Tuazon. Quezon
City: CENPEG, 2008.
Berger, John. Selected Essays, ed. Geoff Dyer. New York Vintage Books, 2001.
Burgin, Victor, ed. Thinking Photography. New York: Macmillan, 1982.
Flores, Patrick D. & Cecilia Sta. Maria de la Paz. Sining at
Lipunan. Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino, U.P., 1997.
Gernsheim, Helmut and Alison Gernsheim. A Concise History of Photography. New York: Grosset & Dunlap, 1965.
Kramer, Paul A. The Blood of Government. Durham, NC: U of North Carolina P, 2006.
Krauss, Rosalind E. The Optical Unconscious. Cambridge, MA: MIT P, 1993.
McKenna, Thomas M. Muslim Rulers and Rebels. Berkeley: U of California P, 1998.
National Geographic. Ultimate Field Guide to Photography. Washington DC: National Geographic, 2009.
Nichols, Bill. Ideology and the Image. Bloomington, IN: Indiana U Press, 1982.
Richard, Frances. "The Thin Artifact." [Review of The Cruel Radiance
by Susie Linfield] The Nation (13 December 2010): 31-39.
San Juan, E. U.S. Imperialism and Revolution in the Philippines. New York: Palgrave, 2007.
Tan, Samuel K. The Filipino-American War, 1899-1913. Quezon City: U of the Philippines P, 2002.
Twain, Mark. Mark Twain's Weapons of Satire, ed. Jim Zwick. Syracuse: Syracuse UP, 1992.
